សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូត ដោយផ្ទាល់របស់ខ្លួនជាលើកតំបូង ជាមួយប្រទេសកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ ដោយបានតែងតាំងលោក Donald R. Heath អោយធ្វើជាតំណាងវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាព។ លោក Heath បានថ្វាយសារតាំងទៅព្រះករុណាសម្តេចព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ នៅថ្ងៃទី១១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥០។
ការិយាល័យតំណាងសហរដ្ឋអាមេរិក បានបើកនៅភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែវិច្ឆិកា។ សណ្ឋាគារឡឺរ៉ូយ៉ាល់ ដែលមានឈ្មោះល្បី គឺជាកន្លែងធ្វើការតំបូង របស់ស្ថានទូតអាមេរិក រហូតដល់ការិយាល័យអគ្គរដ្ឋទូតមួយ និងបណ្ណាល័យផ្តល់សេវាពត៌មានសហរដ្ឋអាមេរិកមួយ ត្រូវបានបង្កើតឡើង នៅកន្លែងថ្មីមួយ។ ការិយាល័យតំណាងទូត ត្រូវបានដំឡើងអោយទៅជាស្ថានឯកអគ្គរដ្ឋទូត នៅថ្ងៃទី២៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១០៥២ ដោយនៅពេលនោះ លោក Heath បានក្លាយទៅជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិក តំបូងគេប្រចាំនៅប្រទេសកម្ពុជា។
- សហរដ្ឋអាមេរិកមានការវិវត្តិខ្លាំងចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៧៧៧..និយាយដោយងាយយល់ គឺឆ្នាំ ១៧០០ មាន ៦ ចក្រភព រួមមាន England , Netherlands, France, Portugal, Russia and Spain កាលណោះ អគ្លេសគ្រប់គ្រងលើ កាណាដា ចំណែកទឹកដីអាមេរិក ជាទឹកដីថ្មី មានតែកុលសម្ព័ន្ធ នេះជាមូលហេតុនៃការរកឃើញទឹកដីថ្មីឆ្នាំ ១៦០០ និងការកកើត រដ្ឋដំបូងនៅអាមេរិក បន្ទាប់ក្លាយជាសង្រ្គាម អាមេរិក អគ្លេស..រហូតដល់ សព្វថ្ងៃអាមេរិកមាន ១៤២ រដ្ឋ/ប្រទេសដែលគេបង្រួមមកត្រឹម ៥២ រដ្ឋ ឬ ៥៦ ទឹកដី..
- សហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាប់មានការបៈបោរមួយចំនួន រហូតឈានដល់មានច្បាប់ប្រឆាំងការបៈបោរ ហៅថា ច្បាប់ឆ្នាំ ១៨០៦។ ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងកំពុងមាន ចលនាបៈបោរទាមទារបំបែករដ្ឋចំនួន ២០។ ការបៈបោរសំដៅទាំងការ បង្កើតរដ្ឋស្វ័យត និង ការផ្តាច់ទឹកដី។ ផែនទី ៤៥ សន្លឹកខាងក្រោមនេះ នឹងពន្យល់អំពី បញ្ហា ប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាពិសេស កិច្ចការផ្ទៃក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកកាំង។
- ប្រវត្តិនៃកំណើតសហរដ្ឋអាមេរិក៖ ហេតុអ្វីមានបដិវត្តន៍? ហេតុអ្វីមានផ្កាយ ៥០ ឆ្នូត ១៣ លើទង់ជាតិ តើហេតុអ្វីបានជាបដិវត្តន៍អាមេរិកកើតឡើង? ជាដំបូងយើងគួរដឹងថា នៅត្រឹមឆ្នាំ 1763 ទឹកដីសហរដ្ឋអាមេរិកសព្វថ្ងៃត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអង់គ្លេស។ កាលណោះមានប្រជាជនអង់គ្លេសដែលជាពួកអណានិគមរស់នៅប្រមាណជាង 2 លាននាក់ជាមួយនឹងម្ចាស់ស្រុកជនជាតិដើម ការនោះនាំឱ្យប្រជាជននៅទឹកដីអាមេរិកងើបបះបោរឡើងកាន់តែខ្លាំង ហើយក្រោយមកលោក ចច វ៉ាស៊ីនតោន (George Washington) បានក្លាយជាមេទ័ពរបស់ប្រជាជនអង់គ្លេសនៅទឹកដីអាមេរិក ហើយក៏បានដឹកនាំពួកគេធ្វើបដិវត្តន៍ទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេសនៅឆ្នាំ 1776។
- ពួកជនជាតិអង់គ្លេសទាំងនោះក្រោយមកក៏បានក្លាយជាជនជាតិអាមេរិកកាំងសព្វថ្ងៃ។ ហើយ លោក ចច វ៉ាស៊ីនតោន (George Washington) ក៏បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីទីមួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ចុះតើហេតុអ្វីបានជាទង់ជាតិអាមេរិកមានឆ្នូតផ្ដេក 13 និងផ្កាយចំនួន 50? ទង់ជាតិអាមេរិកមានឆ្នូតផ្ដេក ស លាយ ក្រហមចំនួន 13 ដែលតំណាងឱ្យរដ្ឋចំនួន 13 ដំបូងគេដែលបានចុះហត្ថលេខាលើសេចក្ដីប្រកាសឯករាជ្យពីអង់គ្លេសដើម្បីបង្កើតជាសហរដ្ឋអមេរិក។ ចំណែកចំនួនផ្កាយទាំង 50 នៅលើផ្ទៃពណ៌ខៀវគឺតំណាងឱ្យរដ្ឋទាំង50 ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះឯង។ គួរបញ្ជាក់ថាកាលពីមុនមានផ្កាយតែចំនួន 13 ទេដោយគេដាក់តំណាងរដ្ឋដំបូងទាំង 13 នោះ។ ពេលនេះចំនួនផ្កាយកើនឡើងតែចំនួនស្នាមឆ្នូតផ្ដេកនៅដដែល៕
- នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមលើកឡើង អំពីអរិយធម៌នៃបណ្តាជន ដែលរស់នៅលើទឹកដីអាមេរិក មុនការមកដល់របស់គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥។នៅចុងសវត្សរ៍ទី១៥ នៅពេលគ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិក មនុស្សរាប់លាននាក់កំពុងតែរស់នៅលើទឹកដីនេះស្រាប់ទៅហើយ។ ជនជាតិដើមអាមេរិក ដែលយើងតែងតែហៅថាជាជនជាតិ “ឥណ្ឌាស្បែកក្រហម” បានធ្វើដំណើរមកដល់ទឹកដីអាមេរិក តាំងពីរាប់ម៉ឺនឆ្នាំមុនម៉្លេះ ដោយធ្វើដំណើរចេញពីអាស៊ីឆ្លងកាត់តាមច្រកសមុទ្រនៅចន្លោះរុស្ស៊ី និងអាឡាស្កា (ច្រកសមុទ្រ Bering) ដែលកាលណោះ គឺជាដីគោក ដែលអាចធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើងបាន។
- អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តបានប៉ាន់ស្មានថា គិតត្រឹមសតវត្សរ៍ទី ១៥ នៅពេលដែលគ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរមកដល់ ទ្វីបអាមេរិកទាំងមូលមានមនុស្សរស់នៅសរុបប្រមាណជា ៥០លាននាក់ ក្នុងនោះ ប្រមាណជា ១០លាននាក់ រស់នៅត្រង់ម្តុំទឹកដីសហរដ្ឋអាមេរិកបច្ចុប្បន្ននេះ។ ជនជាតិដើមអាមេរិក ក៏ដូចជាមនុស្សនៅតំបន់ផ្សេងទៀតដែរ បានស្គាល់នូវការវិវឌ្ឍក្នុងរបៀបរស់នៅ ចាប់តាំងពីការរស់នៅដោយការបរបាញ់ និងបេះផ្លែឈើ តាមរបៀបបុរេប្រវត្តិ បន្ទាប់មកបានចាប់យករបរកសិកម្ម បង្កើតជារដ្ឋ ដែលខ្លះមានអរិយធម៌រុងរឿងមិនចាញ់មនុស្សនៅតំបន់ផ្សេងទៀតប៉ុន្មាននោះទេ។ ពួកគេចេះបង្កើតអក្សរសរសេរ ហើយមានចំណេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ខាងសិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម តារាស្រ្ត គណិតវិទ្យា និងកសិកម្ម។
- ពួកម៉ាយ៉ា (Maya) បង្កើតរដ្ឋនៅត្រង់ម្តុំទឹកដីដែលបច្ចុប្បន្នក្លាយទៅជា ប្រទេសក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala), ហុងឌូរ៉ាស់ (Honduras), អេលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador) និងមួយផ្នែកនៃប្រទេសម៉ិចស៊ិក។ ម៉ាយ៉ាគឺជាអរិយធម៌ដ៏ចំណាស់ជាងគេបំផុតនៅអាមេរិក ដោយមានដើមកំណើតតាំងពីប្រមាណជា ២៦០០ឆ្នាំមុនគ.ស ហើយបានស្គាល់នូវភាពរុងរឿងខ្លាំង នៅចន្លោះសតវត្សរ៍ទី៦ ដល់ ទី៩គ.ស មុននឹងត្រូវធ្លាក់ដុនដាប រហូតរលាយបាត់រូប នៅសតវត្សរ៍ទី១៦។ ជនជាតិដើមអាមេរិកផ្សេងទៀត ដែលមានអរិយធម៌រុងរឿងមួយដែរ គឺពួកអាស្ទែក (Aztèque) ដែលមានទីតាំងនៅត្រង់ម្តុំប្រទេសម៉ិចស៊ិកបច្ចុប្បន្ន និងពួកអ៊ីងកា (Inca) ដែលមានទឹកដីលាតសន្ធឹងចាប់តាំងពីប្រទេសអេក្វាទ័រ កាត់តាមបូលីវី និងប៉េរូ រហូតដល់ស៊្ហីលី។
- បច្ចុប្បន្ន អរិយធម៌នៃជនជាតិដើមអាមេរិកអស់ទាំងនេះត្រូវរលាយបាត់រូប ក៏ប៉ុន្តែ បានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមជាច្រើន ដែលបញ្ជាក់ពីអរិយធម៌របស់ពួកគេ ក្នុងសម័យរុងរឿង ដូចជា ពីរ៉ាមីដ នៅម៉ិចស៊ិក និងអាមេរិកកណ្តាល ដែលបន្សល់ទុកដោយពួកម៉ាយ៉ា និងពួកអាស្ទែក និងក្រុងបុរាណ ម៉ាឈូពីឈូ (Machu Pichu) នៅប៉េរូ ដែលបន្សល់ទុកដោយពួកអ៊ីងកា ហើយដែលបច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានគេចាត់បញ្ចូលក្នុងចំណោមអច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក។ ដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិករបស់គ្រីស្តូហ្វកូឡុំ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ គឺជារបត់ដ៏សំខាន់បំផុតមួយ នៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ជនជាតិដើមអាមេរិក ពីព្រោះវាជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃការវាតទីធ្វើអាណានិគមរបស់អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ ទៅលើទឹកដីអាមេរិក។ ការដាក់អាណានិគមដោយកម្លាំង ដែលនាំទៅរកការស្លាប់រង្គាលជនជាតិដើមអាមេរិក។
- ហេតុអ្វី អាមេរិកចង់ទិញដែនដីហ្ក្រូអេឡិន ពីដាណឺម៉ាក ?លោក ដូណាល់ ត្រាំ បានបញ្ជាក់ម្តងហើយម្តងទៀត ចេតនាចង់ទិញដីកោះហ្ក្រូអេឡិន មកធ្វើជារដ្ឋទី ៥១របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ហ្ក្រូអេឡិន ជារដ្ឋមួយរបស់រាជាណាចក្រដាណឺម៉ាក មានផ្ទៃក្រលា ២លានគីឡូម៉ែត្រការ៉េ និងប្រជាជនរស់នៅ៥៧០០០នាក់។ លោកដូណាល់ ត្រាំ បានស្នើសុំឱ្យក្រុមការងាររបស់សេតវិមានសិក្សារកលទ្ធភាពទិញដែនដី ដែលដាណឺម៉ាក មិនបានប្រកាសដាក់លក់ផង។ តើមានមូលហេតុអ្វីខ្លះដែលជំរុញឱ្យលោកដូណាល់ត្រាំ ចង់ទិញដីហ្ក្រូអេឡិនពីដាណឺម៉ាក ?!អាមេរិកធ្លាប់មានប្រវត្តិទិញដី ដើម្បីពង្រីកប្រទេស បង្កើនរដ្ឋ ! ដូចជា ទិញរដ្ឋLouisiane ពីបារាំង នៅឆ្នាំ១៨០៣ ក្នុងតម្លៃ ១៥លានដុល្លារ (ស្មើនឹង៣៣៣ ៤៩៥ ០០០ ដុល្លារនៅឆ្នាំ២០១៩) ឬទិញដីអាឡាស្កា ពីរុស្ស៊ីនៅឆ្នាំ១៨៦៧ ក្នុងតម្លៃ៧,២លានដុល្លារជាដើម។ល។ ប៉ុន្តែបញ្ហានៅត្រង់ថា សម័យដើមសតវត្សរ៍ទី១៩ និងសម័យបច្ចុប្បន្នខុសគ្នាឆ្ងាយណាស់។ ឯទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិក៏បានប្រែប្រួលច្រើន ហើយម្យ៉ាងទៀតហ្ក្រូអេឡិន មិនមែនជាកូនកោះតូចតាចដែលអ្នកមានលុយណាអាចទិញបានដោយងាយៗឡើយ និងជាពិសេសហ្ក្រូអេឡិនមិនមែនជាដីដាក់លក់។ រដ្ឋាភិបាលហ្ក្រូអេឡិនមិនបានប្រកាសដាក់លក់ប្រទេសរបស់ខ្លួនទេ។ អាមេរិកធ្លាប់ស្នើសុំទិញហ្ក្រូអេឡិនម្តងហើយកាលពីឆ្នាំ១៩៤៦។ ប្រធានាធិបតីអាមេរិកសម័យនោះ គឺលោក Harry Truman បានហ៊ានឱ្យថ្លៃដល់ទៅ១០០លានដុល្លារ តែមិនសម្រេច។ ដាណឺម៉ាក បានត្រឹមព្រមព្រៀងឱ្យអាមេរិក អាចដាក់មូលដ្ឋានទ័ពនៅហ្ក្រូអេឡិន នៅឆ្នាំ១៩៥០។ ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមត្រជាក់ អាមេរិកថែមទាំងបានមកតាំងមជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរ ដ៏សម្ងាត់នៅលើកោះទឹកកនេះមួយ មុននឹងរំសាយចោលទៅវិញទៅឆ្នាំ១៩៦៧ ដែលសំណល់គំរាមកំហែងបរិស្ថានរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។ គំនិតចង់ទិញហ្ក្រូអេឡិនមិនមែនថ្មីថ្មោងឡើយ គ្រាន់តែថាការប្រកាសចេតនាលើកនេះជារបស់លោកត្រាំ ដែលមហាសេដ្ឋីអចលនទ្រព្យ និងដែលល្បីខាងចេញសេចក្តីប្រកាសចម្រូងចម្រាស។ គ្រាន់តែបានដឹងពីផលប្រយោជន៍នៃតំបន់ប៉ូលភ្លាម រដ្ឋបាលលោកត្រាំបានលុយមកដាក់មុខ ប្រកាសទិញតំបន់ហ្ក្រូអេឡិនភ្លាមតែម្តង។ ហើយនៅពេលមានប្រតិកម្មបដិសេធភ្លាមពីដាណឺម៉ាកភ្លាម លោកត្រាំលុបចោលគម្រោងទស្សនកិច្ច នៅដាណឺម៉ាក នៅសប្តាហ៍ក្រោយវិញភ្លាម។មានទីតាំងនៅតំបន់ប៉ូលខាងជើង ចន្លោះមហាសមុទ្ទអាត្លង់ទិក និងមហាសមុទ្ទអាកទិក ហ្ក្រូអេឡិន ស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋបាលរបស់រាជាណាចក្រដាណឺម៉ាក និងមានស្វ័យភាព តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩មក។ ក្នុងមួយឆ្នាំៗដាណឺម៉ាកត្រូវចំណាយប្រាក់ចិញ្ចឹមកោះ អស់៧០០លាន។ ជាបន្ទុកដ៏ធ្ងន់ ដែលអាមេរិកយល់ថាដាណឺម៉ាកមិនចង់ទ្រាំទ្រទៀតទេ ច្បាស់ជាព្រមលក់ចេញហើយ។ បើដាណឺម៉ាក ខ្លាចចំណាយចង់លក់ចេញ អ៊ីចឹងហេតុអ្វីបានជាអាមេរិកបែរជាចង់ទិញទៅវិញ ?! មូលហេតុទីមួយ គឺសេដ្ឋកិច្ច ! ហ្ក្រូអេឡិនដែលជាកោះដ៏ធំជាងគេបំផុតរបស់ផែនដី មានផ្ទុកធនធានរ៉ែធម្មជាតិក្រោមដី យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដូចជា អ៊ុយរ៉ានីញ៉ូម ដែក ទទឹម រ៉ែកម្រ ហើយក្រោមសមុទ្ទជាជង្រុកប្រេង និងមានផ្ទៃក្រឡាជាងពីរលានគីឡូម៉ែត្រការ៉េ សម្រាប់ធ្វើជាតំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខ។ នេះដោយមិនគិតពីផ្ទាំងទឹកកកដែលគ្របដណ្តប់ផ្ទៃកោះ ដែលតំណាងឱ្យ១០%នៃទឹកសាបលើភពផែនដីផង។ មូលហេតុទីពីរ គឺផលប្រយោជន៍ភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៃកោះដែលស្ថិតនៅជិតបង្កើយនឹងតំបន់ប៉ូលអាកទិក។ បន្ទាប់ពីបានបោះបង់តំបន់ប៉ូលមួយរយៈ តាំងពីសង្គ្រាមត្រជាក់បិទបញ្ចប់ទៅ រដ្ឋបាលលោកត្រាំ ទើបមើលឃើញអំពីតួនាទីជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់នេះ ក្រោយគេ ៖ រុស្ស៊ីបានចាប់ផ្តើមអភិវឌ្ឍសកម្មភាពយោធារបស់ខ្លួន រួចហើយ នៅ តំបន់អាកទិកដែលពាក់កណ្តាលជាដែនដីរបស់រុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែ គ្មានអ្វីធានាបានថារុស្ស៊ីអភិវឌ្ឍតែក្នុងរង្វង់ផ្ទៃដីរបស់ខ្លួនទេ។ ចំណែកចិនវិញ ក៏បានបង្កើនវត្តមានខ្លាំងណាស់ដែរ ក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចនិងវិទ្យាសាស្ត្រ។ ប៉េកាំងមានកិច្ចសន្យាទាញរ៉ែកម្ររួចទៅហើយជាមួយហ្ក្រូអេឡិន។ ចិនកំពុងតែចាក់ស្រេសរាយបណ្តាញទីផ្សារ ហើយសង្ឃឹមថានឹងអាចមានផ្លូវនៅភាគខាងជើង ជាផ្លូវកាត់ទៅចិន ដោយមិនបាច់ឆ្លងកាត់មហាសមុទ្ទប៉ាស៊ីហ្វិកនិងអាត្លង់ទិកនៅពេលខាងមុខផង។ ប្រឈមមុខនឹងសកម្មភាពរបស់រុស្ស៊ី និងចិន ហ្ក្រូអេឡិនក្លាយជាតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ចការទូតដ៏សំខាន់បំផុត និងជាអាយុជីវិតសម្រាប់អាមេរិកលើផ្នែកការពារជាតិនិងសន្តិសុខអាមេរិកខាងជើង ព្រមទាំងដើម្បីរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់ពិភពលោកថ្មី ក្នុងសម័យពិភពលោកភាវូបនីកម្ម។ ជាចុងក្រោយ មូលហេតុដែលអាមេរិកចង់ទិញហ្ក្រូអេឡិន ព្រោះលោកត្រាំទំនងជាចង់មានឈ្មោះជាប្រធានាធិបតីដែលបានបញ្ចូលរដ្ឋទី៥១ឱ្យសហរដ្ឋ ជាអ្នកបញ្ចូលផ្កាយទី៥១លើទង់ជាតិអាមេរិក ដូចអ្វីដែលប្រធានាធិបតី Dwight Eisenhower បានបញ្ចូលអាឡាស្កាទិញពីរុស្ស៊ីនិងកោះហាវៃ នៅឆ្នាំ១៩៥៩ ជារដ្ឋថ្មីចុងក្រោយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ប៉ុន្តែបំណងនេះទំនងជាពិបាកសម្រេចហើយ ព្រោះនាយករដ្ឋមន្ត្រីដាណឺម៉ាក បានប្រកាសជាសាធារណៈភ្លាមថាមិនលក់ហ្ក្រូអេឡិនទេ។ ឯប្រមុខរដ្ឋាភិបាលហ្ក្រូអេឡិនវិញ បានឆ្លើយតបទៅនឹងដំណឹងចង់ទិញរបស់អាមេរិកថា ហ្ក្រូអេឡិនបើកទ្វារទទួលធ្វើពាណិជ្ជកម្ម មិនមែនបើកទ្វារដាក់លក់ប្រទេសទេ។ ការបដិសេធដោយត្រង់ដែលបានធ្វើឱ្យលោក ត្រាំ ខឹង លែងធ្វើដំណើរទៅកូផែនហាក តាមការអញ្ជើញរបស់ព្រះមហាក្សត្រដាណឺម៉ាក៕
- ទឹកដីអាមេរិក កើនឡើងក្រោយសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៧៨៣ រវាងអាមេរិក និងអង់គ្លេស ក្នុងនោះអាមេរិកទទួលបានតំបន់ Great Lakes ដ៏ធំសម្បើមផងដែរ ពោលគឺព្រំដែនអាមេរិកពេលនោះ បានរំកិលកាន់តែធំ គិតចាប់ពីខាងជើង Florida និងចាប់ពីមហាមុទ្រអាត្លង់ទិក ទៅត្រឹមទន្លេ Mississippi។
- កិច្ចព្រមព្រៀងរវាងអាមេរិក និងអង់គ្លេស ឆ្នាំ១៨១៨៖ អាមេរិក ទិញតំបន់ Red River Basin ហើយបច្ចុប្បន្នតំបន់នេះក្លាយទៅជាផ្នែកមួយនៃរដ្ឋ North Dakota និងរដ្ឋ Minnesota។
- -អាមេរិក និងអង់គ្លេស ឯកភាពកាន់កាប់ដែនដី Oregon រួមគ្នាក្នុងឆ្នាំ១៨៤៦។ តែក្រោយមកតំបន់នេះត្រូវបែងចែកគ្នាគ្រប់គ្រងត្រង់ខ្សែស្របទី៤៩។
- -សន្ធិសញ្ញា Guadalupe Hidalgo ឆ្នាំ១៨៤៨៖ អាមេរិកទទួលបានដែនដី Mexican ដោយធ្វើសង្គ្រាមឈ្នះម៉ិកស៊ីកូ។ បច្ចុប្បន្នដែនដីនេះ ជាផ្នែកនៃរដ្ឋ Arizona, California, New Mexico, Texas, Colorado, Nevada និង Utah។
- អាមេរិក ទិញដែនដី Louisiana ពីបារាំង ក្នុងឆ្នាំ១៨០៣ តម្លៃ ១៥លានដុល្លារ (ប្រហែលជិត ៣២៣លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០១៨)។ បច្ចុប្បន្នដែនដីនេះជាផ្នែកនៃរដ្ឋ Arkansas, Missouri, Lowa, Minnesota, North Dakota, South Dakota, Nebraska, Oklahoma, Kansas, Montana, Wyoming, Colorado និង Louisiana។
- -ក្រោមសន្ធិសញ្ញា Adams-Onis អេស្ប៉ាញ បានសម្រេចលក់រដ្ឋ Florida ឱ្យអាមេរិក ក្នុងឆ្នាំ១៨១៩ តម្លៃ ៥លានដុល្លារ (ប្រហែល ៩៥លានដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨) ព្រោះតែមិនចង់ធ្វើសង្គ្រាមជាមួយអាមេរិក។
- -តិចសាស់ (Texas)៖ ដើមឡើយជាទឹកដីរបស់ម៉ិកស៊ីកូ ប៉ុន្តែត្រូវក្រុមបះបោរបំបែកខ្លួន ហើយប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋតិចសាស់ក្នុងឆ្នាំ ១៨៣៦។ ក្រោយមកសាធារណរដ្ឋនេះ សុំចូលជាផ្នែកមួយរបស់អាមេរិក។ ក្នុងឆ្នាំ១៨៤៤ ព្រឹទ្ធសភាអាមេរិក មិនហ៊ានទទួលយកទេ ព្រោះខ្លាចធ្វើឱ្យម៉ិកស៊ីកូខឹង។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលលោក James Polk ឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក ព្រមទាំងមានការគាំទ្រពីប្រជាជនផងនោះ អាមេរិក ក៏សម្រេចបញ្ចូលតិចសាស់ជារដ្ឋរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ១៨៤៥។
- -ទូតអាមេរិកឈ្មោះ James Gadsden បានចុះសន្ធិសញ្ញាទិញតំបន់មួយ ពីម៉ិកស៊ីកូ ក្នុងឆ្នាំ១៨៥៣ ឬហៅថា (Gadsden Purchase 1853) តម្លៃ ១០លានដុល្លារ (ប្រហែល ២៣០លានដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨)។ បច្ចុប្បន្នតំបន់នេះ ជាផ្នែកនៃរដ្ឋ Arizona និង New Mexico។
- -អាឡាស្កា (Alaska)៖ អាមេរិក ទិញដែនដីនេះ (បច្ចុប្បន្នជារដ្ឋអាឡាស្កា) ពីរុស្ស៊ី ក្នុងឆ្នាំ១៨៦៧ តម្លៃ ៧,២លានដុល្លារ (ប្រហែល ១១៧លានដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨)។
- អាឡាស្កា)៖ រដ្ឋអាឡាស្កា (ALASKA) ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនដាក់បញ្ចូលជារដ្ឋទី៤៩ នៅឆ្នាំ១៩៥៩ ក្រោយសហរដ្ឋអាមេរិកទិញពីចក្រភពរុស្ស៊ីកាលពីឆ្នាំ១៨៦៧ ក្នុងតម្លៃត្រឹមតែ ៧,២០០,០០០ ដុល្លារអាមេរិកតែប៉ុណ្ណោះ ដែលកាលនោះមិនសូវមានអ្នកណាឃើញពីតម្លៃដ៏មហាសាលកប់ក្រោមដី និងសមុទ្រនៃដែនដីនេះនោះឡើយ ទើបតែក្រោយមក អាឡាស្កាបានបន្សល់ទុកនូវក្ដីសោកស្ដាយយ៉ានពន់ពេកសម្រាប់សហព័ន្ធរុស្ស៊ី និងបានផ្ដល់នូវភាពរុងរឿងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ ឧស្សាហកម្ម យុទ្ធោបករណ៍ ទេសចរណ៍ និងវិស័យផ្សេងទៀតសម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក រហូតក្លាយជាមហាអំណាចដ៏សម្បើមប្រចាំភពផែនដី។ តើឈ្មោះអាឡាស្កាបានមកពីណា? តើទឹកដីអាឡាស្កា ឬរដ្ឋអាឡាស្កានេះមានប្រវត្តិយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ? តើមូលហេតុអ្វីបានជារុស្ស៊ីឆោតល្ងង់លក់អាឡាស្កាទៅឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក? ហើយអាឡាស្កាផ្ដល់នូវភាពរុងរឿងដល់សហរដ្ឋអាមេរិកយ៉ាងណាខ្លះនោះ? សូមស្វែងយល់នូវរឿងរ៉ាវសង្ខេបដូចតទៅនេះ។ ពួកអាណានិគមរុស្ស៊ីបានហៅឧបទ្វីបនេះថា អាលីយ៉ាស្កា (Alyaska) ឬ អាលីយ៉ាក្សា (Alyaksa) គឺហៅតាមភាសាជនជាតិអាលើត (Aleut) ដែលជាជនជាតិដើមលើទឹកដីនេះ។ នៅពេលទឹកដីអាលីយ៉ាស្កាក្លាយជាកម្មសិទ្ធិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនបានហៅឈ្មោះរដ្ឋទី ៤៩ របស់ខ្លួននេះថា «អាឡាស្កា» វិញ។ របកគំហើញអាឡាស្កាដំបូង៖ ទឹកដីអាឡាស្កា ត្រូវបានរកឃើញដំបូងក្នុងពេលដែលក្រុមអ្នករុករកមួយក្រុម ចំណុះក្រោមរាជការចក្រភពរុស្ស៊ីជិះនាវាដាណឺម៉ាកឈ្មោះ វីទូសបឺរីង (Vitus Bering) ទៅដល់ដែនកោះ និងដែនគោកអាឡាស្កានៅឆ្នាំ១៧៤១។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៧៨៤ កងទ័ពអាណានិគមរុស្ស៊ីបានឡើងច្រាំងចូលទន្ទ្រានលុកលុយមកលើជនជាតិអាលើត។ ដោយរងការកាប់បាញ់សម្លាប់ពីកងទ័ពអាណានិគមផង និងឆ្លងជំងឺពីជនជាតិខាងក្រៅនេះផងនោះ ធ្វើឱ្យជនជាតិអាលើតលើដីអាឡាស្កាបានរងគ្រោះយ៉ាងខ្លាំង។ ក្នុងពេលធ្វើអាណានិគមនៅលើទ្វីបអាមេរិកខាងជើងនេះ រុស្ស៊ីបានទាញផលប្រយោជន៍ខ្លះដែរពីការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម រហូតដល់ពេលខ្លះ ពោលគឺនៅអំលុងឆ្នាំ១៨១២ ជនជាតិរុស្ស៊ីក៏ធ្លាប់តាំងទីលំនៅក្បែរឆ្នេរបូដេហ្គា (Bodega) ដែលបច្ចុប្បន្ននៅក្នុងរដ្ឋកាលីហ្វរញ៉ាផងដែរ ដើម្បីទាញផលចំណេញពីការធ្វើជំនួញពាណិជ្ជកម្ម ប៉ុន្តែត្រូវបានកងទ័ពអង់គ្លេស និងសហរដ្ឋអាមេរិកដេញឱ្យថយទៅភាគខាងជើងវិញ អាឡាស្កា ពីដែនអាណានិគមរបស់ចក្រភពរុស្ស៊ីទៅជារដ្ឋទី ៤៩ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក៖ រាជការព្រះចៅត្សាអាឡិចហ្សង់ទី១ (Tsar Alexander I 1801-1825) ព្រះចៅនីកូឡាសទី១ (Nicholas I 1825-1855) និងពាក់កណ្ដាលនៃរជ្ជកាលព្រះចៅត្សាអាឡិចហ្សង់ទី២ (Tsar Alexander II 1855-1881) សុទ្ធតែបានគ្រប់គ្រងលើដែនដីអាឡាស្កានេះ។ មុនការទិញលក់ទឹកដីដ៏កម្សត់មួយនេះ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់ព្រះចៅត្សាអាឡិចហ្សង់ទី២ បានធ្វើដំណើរទៅសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីចរចាអំពីការលក់ទឹកដីអាឡាស្កា នាកំលុងពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកស្ថិតក្នុងអាណត្តិរបស់ប្រធានាធិបតីទី១៥ លោក ជេមីស ប៊ូខាណិន (James Buchanan 1857–1861) ប៉ុន្តែការចរចាត្រូវបានជាប់គាំងដោយសារការផ្ទុះសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅសហរដ្ឋអាមេរិក (១៨៦១-១៨៦៥)។ ក្រោយចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលខាងលើនេះ កិច្ចចរចារវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងចក្រភពរុស្ស៊ីស្ដីពីការទិញលក់ទឹកដីអាឡាស្កាត្រូវបានបន្តឡើងវិញ ប៉ុន្តែហាក់មានភាពយឺតយ៉ាវ។ ទាល់តែដល់ខែមេសា ឆ្នាំ១៨៦៧ ទើបព្រឹទ្ធសភាបានផ្តល់សច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញាទិញលក់ទឹកដីអាឡាស្កានេះ ដោយទទួលបានសំឡេងឆ្នោតលើសតែ ១ សំឡេងគត់ប៉ុណ្ណោះ។ នាថ្ងៃទី៣០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨៦៧ សហរដ្ឋអាមេរិកបានឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងទិញទឹកដីអាឡាស្កាពីចក្រភពរុស្ស៊ី ក្នុងតម្លៃត្រឹមតែ ៧,២០០,០០០ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក (បើគិតមកសម័យបច្ចុប្បន្នស្មើនឹងប្រមាណ ១០០,០០០,០០០ ដុល្លារ)។ សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក លោក វីល្លៀម សិវ៉ឺដ (Walliam H. Seward) និងភារធារីនៃស្ថានទូតចក្រភពរុស្ស៊ីប្រចាំសហរដ្ឋអាមេរិក លោក អេឌូអាដ៍ ដឺស្តុកល៍ (Edouard de Stoeckl)។ ទោះបីជាតម្លៃតថ្លៃប្រហែល ២ សេនក្នុងមួយហិចតាក៏ដោយ ក៏ការទិញទឹកដីអាឡាស្កានេះនៅតែមានទទួលរងនូវការត្មិះដៀលពីសំណាក់ក្រុមអ្នករិះគន់សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយពួកគេបានចាត់ទុកទង្វើនេះថាជា «ភាពល្ងង់ខ្លៅបំផុត ឬ Seward’s folly» ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកយកលុយរាប់លានដុល្លារ ទៅទិញដីដែលពោរពេញដោយទឹកកកគ្មានប្រយោជន៍ ហើយនៅឆ្ងាយពីដែនដីដើមរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៀតនោះ។
- មូលហេតុដែលរុស្ស៊ីដាច់ចិត្តលក់ទឹកដីអាឡាស្កាទៅឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក៖ នាកំលុងពេលនោះ ប្រហែលជាគ្មានជនជាតិរុស្ស៊ីណាដឹងថា «អាឡាស្កាជាឧបទ្វីបរ៉ែមាស និងសម្បូរធនធានប្រេងក្រោមសមុទ្រ» នោះទេ អ្វីដែលដក់ក្នុងកែវភ្នែករបស់មនុស្សទាំងនោះ អាឡាស្កាគ្រាន់តែជាជ្រោយទឹកកកនាតំបន់ប៉ូលខាងជើងប៉ុណ្ណោះ ទើបពួកគេដាច់ចិត្តលក់វាទៅឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកយ៉ាងដូច្នេះ។ ទី១៖ រុស្ស៊ីធ្លាប់បានពិចារណាថា តើគួររក្សាទឹកដីអាឡាស្កាទៀតដែរឬទេ? ពីព្រោះដែនដីដែលភាគច្រើនពោរពេញដោយភ្នំទឹកកកនេះនៅដាច់ឆ្ងាយពីរាជធានីមូស្គូ (Moscow) ពោលគឺនៅភាគខាងកើតតំបន់ស៊ីបេរី ដែលត្រូវធ្វើដំណើរឆ្លងសមុទ្រយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ ខណៈទីក្រុងមូស្គូស្ថិតនៅឯនាយភាគខាងលិចមួយចំហៀងចក្រភព។ ទី២៖ ដែនសីមាចក្រភពស្ថិតនៅទ្វីបអឺរ៉ុប ប៉ុន្តែទឹកដីអាឡាស្កាបែរជាស្ថិតនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងទៅវិញ ប្រសិនបើមានការឈ្លានពានពីសំណាក់កងទ័ពបរទេស ច្បាស់ណាស់ថាកងទ័ពរបស់រុស្ស៊ីប្រាកដជាពិបាកក្នុងការទប់ទល់ ការពារដែនដីដែលសឹងតែគ្មានប្រជាជនរស់នៅនេះ។ នេះក៏ជាចំណុចពិចារណាមួយធ្វើឱ្យរុស្ស៊ីដាច់ចិត្តលះបង់អាឡាស្កាផងដែរ។ ទី៣៖ កំលុងពេលចក្រភពរុស្ស៊ីជួបវិបត្តិសង្គ្រាមនៅតំបន់គ្រីមៀ (Crimea) រាជការក្រុងមូស្គូរបស់ព្រះចៅនីកូឡាសទី១ ខំត្រដររ៉ាប់រងបន្ទុកយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ណាមួយត្រូវដោះស្រាយវិបត្តិគ្រីមៀផង ណាមួយត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះដែនដីអាឡាស្កាដ៏សែនឆ្ងាយថែមទៀត។ លុះដល់ក្រោយវិបត្តិគ្រីមៀនៅឆ្នាំ១៨៥០ ពិសេសនៅចុងរជ្ជកាលព្រះចៅនីកូឡាសទី១ រាជការចក្រភពរុស្ស៊ីស្ទើរតែរលំដួល ព្រោះតែបន្ទុកធំៗទាំងពីរខាងលើនេះ។ ម្ល៉ោះហើយ រុស្ស៊ីក៏កាន់តែបាត់បង់ចំណាប់អារម្មណ៍ ក្នុងការរក្សាដែនដីអាឡាស្កាថែមទៀត។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៨៩០ មានប្រជាជនសហរដ្ឋអាមេរិកខ្លះបានទៅដល់ទីនោះ ប៉ុន្តែអ្វីដែលមិននឹកស្មានដល់ ពួកគេបានរកឃើញរ៉ែមាសក្រោមដីដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ហើយចាប់ផ្ដើមមានអ្នករុករកមាសជាច្រើនបានទៅរស់នៅលើទឹកដីនេះ។ ក្រៅពីរ៉ែមាស និងធនធានធម្មជាតិនៅលើដី អាឡាស្កាក៏សម្បូរទៅដោយប្រេងនៅក្រោមបាតសមុទ្រ និងធនធានរ៉ែជាច្រើនប្រភេទទៀត ដែលធ្វើឱ្យលេចឡើងនូវឧស្សាហកម្មរ៉ែ ជំរុញសេដ្ឋកិច្ចសហរដ្ឋអាមេរិកឱ្យកាន់តែរីកចម្រើនឈានឡើង អាចនិយាយបានថា ធនធានរ៉ែនៅទឹកដីមួយនេះជាកាតាលីករជំរុញការរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ច និងគ្រឿងសព្វាវុធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។ ជាមួយនឹងការជួយជំរុញការរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ចនេះហើយ ទើបដាស់ស្មារតីឱ្យរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលស្ថិតក្រោមអាណត្តិប្រធានាធិបតីទី៣៤ លោក ដ្វាយត៍ ឌីអាយសិនហោវ្វឺរ (Dwight D. Eisenhower 1953-1961) បានបញ្ចូលអាឡាស្កាជារដ្ឋទី៤៩ នៃសហរដ្ឋអាមេរិក នាថ្ងៃទី០៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៩។* រដ្ឋអាឡាស្កា និងសក្ដានុពលទេសចរណ៍៖ ជាមួយនឹងការរីកចម្រើនរហូតក្លាយជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ច និងសព្វាវុធលេខមួយលើពិភពលោក រដ្ឋអាឡាស្កាបានលេចចេញនូវសក្ដានុពលអេកូទេសចរណ៍យ៉ាងទាក់ទាញបំផុត ដោយសារតែរដ្ឋទី៤៩នេះពោរពេញទៅដោយទេសភាពធម្មជាតិ ដូចជា បឹងធម្មជាតិ ឆ្នេរសមុទ្រ តំបន់ Midnight of Sun ស្ទឹង ទន្លេ ភ្នំទឹកកក សត្វព្រៃ និងតំបន់ទេសចរណ៍ច្រើនកន្លែងទៀត៕
- -ហាវៃ (Hawaii)៖ ដើមឡើយកោះនេះ គ្រប់គ្រងដោយម្ចាស់ក្សត្រីព្រះនាម Queen Liliukalani ប៉ុន្តែក្រុមបះបោរមួយដែលគាំទ្រដោយទាហានអាមេរិក ធ្វើរដ្ឋប្រហារ ក្នុងឆ្នាំ១៨៩៣។ ក្នុងឆ្នាំ១៨៩៤ ហាវៃ ត្រូវបានបង្កើតជាសាធារណរដ្ឋ ហើយរហូតមកដល់ឆ្នាំ១៨៩៨ វាបានក្លាយជាផ្នែកមួយរបស់អាមេរិក៕
- -ប្រជុំកោះ Virgin៖ អាមេរិក ទិញកោះនេះពីដាណឺម៉ាក ក្នុងឆ្នាំ១៩១៧ តម្លៃ ២៥លានដុល្លារ (ប្រហែល ៤៩២លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០១៨) ដើម្បីសង់មូលដ្ឋានទ័ពជើងទឹកការពារព្រែកជីកប៉ាណាម៉ា និងទប់ស្កាត់អាល្លឺម៉ង់ ពីការទន្ទ្រានយកកោះនេះ។
នៅពេលចាប់ផ្តើមរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់សហរដ្ឋអាមេរិចដែលត្រូវបានពិភាក្សាក្នុងចំណោមអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត។ សៀវភៅដែលមានវ័យចំណាស់ចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការមកដល់ក្នុង 1492 របស់លោក Christopher Columbus និងសង្កត់ធ្ងន់លើផ្ទៃខាងក្រោយអ៊ឺរ៉ុបឬពួកគេបានចាប់ផ្តើមនៅ 1600 ហើយបានសង្កត់ធ្ងន់លើព្រំដែនអាមេរិក។ នៅក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សចុងក្រោយនេះសាលានិងសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកជាធម្មតាត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរមកវិញនៅក្នុងពេលវេលាដើម្បីរួម បញ្ចូលបន្ថែមទៀតលើសម័យអាណានិគមនិងច្រើនទៀតលើបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រប្រជាជនដើមនេះ។ជនជាតិដើមភាគតិចបានរស់នៅក្នុងអ្វីដែលឥឡូវគឺជាសហរដ្ឋអាមេរិរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយនិងវប្បធម៌ស្មុគ្រស្មាញបានបង្កើត មុនពេលដែលពួកអាណានិគមអឺរ៉ុបបានចាប់ផ្តើមមកដល់ដែលភាគច្រើនមកពីប្រទេសអង់គ្លេសបន្ទាប់ពី 1600. ភាសាអេស្ប៉ាញបានតាំងទីលំនៅតូចនៅក្នុងរដ្ឋផ្លរីដានិងនិរតី, និងភាសាបារាំងនៅតាមបណ្តោយដងទន្លេមីស៊ីស៊ីពីបាន និងឈូងសមុទ្រ។ ដោយ 1770 នេះដប់បីអាណានិគមរបស់អង់គ្លេសដែលមានពីរនាក់និងពាក់កណ្តាលលាននាក់នៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រអាត្លង់ទិខាងកើតនៃភ្នំ Appalachian ។ នៅ 1760 នេះរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសដាក់ពន្ធស៊េរីថ្មីមួយខណៈពេលដែលការបដិសេធអាគុយម៉ង់អាមេរិចដែលថាពន្ធថ្មីណាមួយត្រូវបានអនុម័តដោយប្រជាជន។ ការតស៊ូពន្ធជាពិសេសគណបក្សតែបូស្តុន (1774), នាំឱ្យមានការដាក់ទោសទណ្ឌច្បាប់ (ដែលជាកិច្ចការ Intolerable) ដោយសភាបានរចនាឡើងដើម្បីបញ្ចប់ការដោយខ្លួនឯងរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងរដ្ឋ Massachusetts ។ អាមេរិកក្រុម Patriots (ដូចដែលពួកវាត្រូវបានហៅនៅពេលវេលាដែលជារយៈពេលនៃការចំអកមួយ) ប្រកាន់ខ្ជាប់ទៅជាមនោគមវិជ្ជានយោបាយបានហៅសាធារណរដ្ឋដែលបានសង្កត់ធ្ងន់លើកាតព្វកិច្ចពលរដ្ឋ, គុណធម៌, និងការប្រឆាំងទៅនឹងអំពើពុករលួយប្រណីតពុម្ពអក្សរក្បូរក្បាច់និងពួកវណ្ណៈអភិជនទាំងអស់អាណានិគមដប់បីបានរួបរួមក្នុងសភាមួយដែលហៅថានៅលើអាណានិគមសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញរដ្ឋថ្មី។ បន្ទាប់ពីជម្លោះប្រដាប់អាវុធចាប់ផ្តើមក្នុងរដ្ឋ Massachusetts ក្រុម Patriots បានបើកឡានមន្ត្រីរាជចេញពីអាណានិគមគ្រប់និងជួបប្រជុំគ្នានៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនិងអនុសញ្ញាដ៏ធំមួយ។ រដ្ឋាភិបាលប៉ាទ្រីយ៉ូតទាំងនោះនៅក្នុងអាណានិគមដែលបានផ្តល់អំណាចជាឯកច្ឆ័ន្ទគណៈប្រតិភូរបស់ពួកគេដើម្បីសមាជដើម្បីប្រកាសឯករាជ្យភាព។ នៅឆ្នាំ 1776 សភាបានបង្កើតជាប្រទេសឯករាជ្យសហរដ្ឋអាមេរិច។ ដោយមានការគាំទ្រផ្នែកយោធានិងហិរញ្ញវត្ថុខ្នាតធំមកពីប្រទេសបារាំងនិងជាអ្នកដឹកនាំយោធាដោយឧត្តមសេនីយ៍លោក George Washington ដែលជាជនជាតិអាមេរិកក្រុម Patriots បានឈ្នះសង្គ្រាមបដិវត្តន៍។ សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពនៃ 1783 បានផ្ដល់ឱ្យប្រទេសជាតិថ្មីនៅទឹកដីភាគខាងកើតនៃទន្លេមីស៊ីស៊ីពី (លើកលែងតែរដ្ឋផ្លរីដានិងកាណាដា) ។ រដ្ឋាភិបាលកណ្តាលបានបង្កើតឡើងដោយមាត្រានៃសហភាពនេះបានបង្ហាញថាមិនស័ក្តិសិទ្ធិផ្តល់ស្ថេរភាពដូចដែលវាបានមានសិទ្ធិអំណាចដើម្បីប្រមូលពន្ធទេហើយបានប្រតិបត្តិទេ។ សភាបានហៅអនុសញ្ញាមួយដើម្បីជួបសម្ងាត់នៅទីក្រុង Philadelphia ក្នុង 1787 កែប្រែមាត្រានៃសហព័ន្ធនេះ។ វាសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីដែលត្រូវបានអនុម័តនៅ 1789. ក្នុងឆ្នាំ 1791 លោក Bill សិទ្ធិមួយដែលត្រូវបានបន្ថែមដើម្បីធានាសិទិ្ធមិនអាចផ្ទេរបាន។ ជាមួយនឹងក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនដែលជាប្រធានាធិបតីដំបូងរបស់សហភាពលោក Alexander Hamilton បាននិងប្រធានទីប្រឹក្សានយោបាយនិងហិរញ្ញវត្ថុរបស់គាត់រដ្ឋាភិបាលកណ្តាលដ៏ខ្លាំងមួយត្រូវបានបង្កើតឡើង។ នៅពេលដែលលោក Thomas Jefferson បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីលោកបានទិញដែនដីរដ្ឋ Louisiana ពីប្រទេសបារាំងពីរដងទំហំនៃសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការសង្គ្រាមលើកទីពីរនិងចុងក្រោយជាមួយនឹងប្រទេសអង់គ្លេសត្រូវបានវាយប្រយុទ្ធគ្នានៅក្នុង 1812 ។លើកទឹកចិត្តដោយសញ្ញាណនៃការសម្ដែងវាសនាដែលជាទឹកដីរបស់សហព័ន្ធបានពង្រីកវិធីទាំងអស់ដើម្បីប៉ាស៊ីហ្វិក។ ការពង្រីកនេះត្រូវបានជំរុញដោយការស្វែងរកសម្រាប់ដីមានតំលៃថោកសម្រាប់កសិករ yeoman និងម្ចាស់ទាសករ។ ការពង្រីកនៃទាសភាពនេះគឺចម្រូងចម្រាស់កាន់តែខ្លាំងឡើងនិងការជំរុញការប្រយុទ្ធនយោបាយនិងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលត្រូវបានដោះស្រាយដោយការសម្រុះសម្រួល។ ទាសភាពត្រូវបានលុបបំបាត់ចោលនៅក្នុងរដ្ឋទាំងអស់ភាគខាងជើងនៃបន្ទាត់ Mason បាន-ឌិកសិនដោយ 1804 នេះប៉ុន្តែខាងត្បូងបានបន្តរកប្រាក់ចំណេញបានបិទស្ថាប័ននេះផលិតនាំចេញកប្បាសតម្លៃខ្ពស់ដើម្បីចិញ្ចឹមការកើនឡើងតម្រូវការខ្ពស់នៅអឺរ៉ុប។ ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីឆ្នាំ 1860 របស់គណបក្សសាធារណរដ្ឋលោក Abraham Lincoln នៅលើវេទិកានៃការបញ្ចប់ការពង្រីកទាសភាពនិងបានដាក់វានៅលើផ្លូវមួយទៅផុតពូជមួយ។ ចំនួនប្រាំពីររដ្ឋជាទាសករខាងត្បូងជ្រៅកប្បាសដែលមានមូលដ្ឋាន seceded ហើយក្រោយមកបានបង្កើតឡើងខែមុនពេលបើកសម្ពោធ Confederacy ជាលីនខុនបាន។ ប្រទេសដែលធ្លាប់បានទទួលស្គាល់ថាគ្មាន Confederacy ជានោះទេប៉ុន្តែវាបានបើកសង្រ្គាមដោយការវាយប្រហារបន្ទាយ Fort Sumter ក្នុង 1861. ការកើនឡើងនៃកំហឹងជាតិនិយមមួយនៅខាងជើងជំរុញរយៈពេលយូរ, ខ្លាំងសង្គ្រាមស៊ីវិលអាមេរិក (1861-1865) ។ វាត្រូវបានវាយប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងភាគខាងត្បូងជាសម្ភារៈនិងកម្លាំងគុណសម្បត្តិដ៏លើសលប់របស់កូរ៉េខាងជើងបានបង្ហាញពីការសម្រេចចិត្តនៅក្នុងសង្គ្រាមដ៏យូរមួយ។ លទ្ធផលសង្រ្គាមនេះគឺការស្ដារឡើងវិញនៃសហភាព, ភាពក្រីក្រនៃភាគខាងត្បូងនិងការលប់បំបាត់នៃទាសភាពនេះ។ នៅក្នុងសម័យនេះឡើងវិញ (1863-1877), សិទ្ធិផ្នែកច្បាប់និងការបោះឆ្នោតត្រូវបានពង្រីកទៅជាទាសករបានដោះលែងវិញ។ រដ្ឋាភិបាលជាតិបានផុសឡើងច្រើនខ្លាំងជាងមុនហើយដោយសារតែដប់បួនវិសោធនកម្មនេះវាបានកើនឡើងកាតព្វកិច្ចជាក់លាក់ដើម្បីការពារសិទ្ធិរបស់បុគ្គល។ ទោះជាយ៉ាងណានៅពេលដែលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យពណ៌សដណ្ដើមយកមកវិញនូវអំណាចរបស់ខ្លួននៅក្នុងភាគខាងត្បូងក្នុងអំឡុងពេលឆ្នាំ 1870 នេះជាញឹកញាប់ដោយការបង្ក្រាបអ្នករកឃើញនៃការបោះឆ្នោតដែលពួកគេបានអនុម័តច្បាប់លោក Jim ក្អែកដើម្បីរក្សាកំពូលពណ៌ស, និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ disfranchising ថ្មីដែលរារាំងភាគច្រើនបំផុតជនជាតិអាមេរិកអាហ្វ្រិកនិងពណ៌សក្រីក្រជាច្រើនពីការបោះឆ្នោតស្ថានភាពមួយ ដែលបានបន្តអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរហូតដល់ការកើនឡើងនៃចលនាសិទ្ធិស៊ីវិលក្នុងឆ្នាំ 1960 និងការអនុម័តច្បាប់សហព័ន្ធដើម្បីពង្រឹងសិទ្ធិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
សហរដ្ឋអាមេរិកបានក្លាយជាកម្លាំងឧស្សាហកម្មនាំមុខគេរបស់ពិភពលោកនៅសតវត្សទី 20[កែប្រែ]ដោយសារតែការផ្ទុះនៃភាពជាសហគ្រិននៅភាគឦសាននិងខាងលិចកណ្តាលនិងការមកដល់ពីអឺរ៉ុបរាប់លាននាក់នៃកម្មករអន្តោប្រវេសន៍និងកសិករ។ បណ្តាញផ្លូវដែកថ្នាក់ជាតិត្រូវបានបញ្ចប់ជាមួយនឹងការងាររបស់ជនអន្តោប្រវេសន៍ជនជាតិចិននិងការរុករករ៉ែខ្នាតធំនិងរោងចក្រឧស្សាហកម្មភាគឦសាននិងខាងលិចកណ្តាល។ ការមិនពេញចិត្តដ៏ធំមួយជាមួយនឹងអំពើពុករលួយអប្រសិទ្ធិភាពនិងនយោបាយតាមបែបប្រពៃណីជំរុញចលនានៃ Progressive ពីទសវត្សឆ្នាំ 1890 នេះទៅឆ្នាំ 1920 ដែលបាននាំឱ្យមានការធ្វើកំណែទម្រង់នយោបាយនិងសង្គមក្នុងឆ្នាំ 1920 ដែលជាវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី 19 ដើម្បីធានាការបោះឆ្នោតជាស្ត្រី (សិទ្ធិបោះឆ្នោត) ។ នេះអនុវត្តតាមវិសោធនកម្មលើកទី 16 និងលើកទី 17 ក្នុងឆ្នាំ 1913 ដែលបង្កើតពន្ធលើប្រាក់ចំណូលជាតិជាលើកដំបូងនិងការបោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ពីសមាជិកព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកទៅសភា។ អព្យាក្រឹតដំបូងក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមលោកលើកទីអាមេរិកបានប្រកាសសង្រ្គាមនៅលើប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ក្នុងឆ្នាំ 1917 ហើយក្រោយមកបានផ្តល់មូលនិធិនេះបានទទួលជ័យជម្នះសម្ព័ន្ធមិត្តនៅឆ្នាំដូចខាងក្រោម។បន្ទាប់ពីទសវត្សរុងរឿងមួយក្នុងឆ្នាំ 1920 នេះ Wall Street ដែលគាំងនៃឆ្នាំ 1929 ត្រូវបានសម្គាល់ការចាប់ផ្តើមនៃជំងឺធ្លាក់ទឹកចិត្តដ៏អស្ចារ្យទូទាំងពិភពលោកអស់រយៈពេលមួយទសវត្សរ៍នេះ។ ប្រធានាធិបតីលោក Franklin D. Roosevelt បានបញ្ចប់ឥទ្ធិពលគណបក្សសាធារណរដ្ឋនៃសេតវិមាននិងអនុវត្តកម្មវិធីកិច្ចព្រមព្រៀងរបស់គាត់ថ្មីសម្រាប់ការផ្តល់ជំនួយសង្គ្រោះ, ការងើបឡើងវិញ, ការធ្វើកំណែទម្រង់និង។ កិច្ចព្រមព្រៀងថ្មីដែលបានកំណត់លទ្ធិអាមេរិចសម័យទំនើប, រួមបញ្ចូលទាំងការផ្តល់ជំនួយសង្គ្រោះសម្រាប់អ្នកគ្មានការងារធ្វើ, ការគាំទ្រសម្រាប់កសិករ, សន្តិសុខសង្គមនិងប្រាក់ឈ្នួលអប្បបរមាបន្ទាប់ពីការវាយប្រហាររបស់ជប៉ុននៅលើកំពង់ផែភើលនៅលើខែធ្នូ 7, 1941,
សហរដ្ឋអាមេរិចនៅពេលក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទី II[កែប្រែ]បានចូលរួមជាមួយប្រទេសអង់គ្លេសសហភាពសូវៀត និងពួកសម្ព័ន្ធមិត្តទំហំតូចជាង។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសង្រ្គាមសម្ព័ន្ធមិត្តនិងជួយការបរាជ័យណាស៊ីអាល្លឺម៉ង់នៅអឺរ៉ុបនិងចាញ់អធិរាជជប៉ុនក្នុងសង្គ្រាមនៅតំបន់ប៉ាស៊ីហ្វិកដោយការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកអាតូមិកបានបង្កើតថ្មីនៅលើគោលដៅសត្រូវ។
លោកលើកទី II ។ ក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមត្រជាក់, សហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហភាពសូវៀតបានប្រឈមមុខគ្នាដោយប្រយោលនៅក្នុងការប្រណាំងអាវុធប្រណាំងអវកាសនោះសង្គ្រាមប្រូកស៊ី, និងយុទ្ធនាការឃោសនា។ គោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមត្រជាក់ត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅជុំវិញការគាំទ្រពីអឺរ៉ុបខាងលិចនិងជប៉ុនរួមជាមួយនឹងគោលនយោបាយនៃ "ទប់ស្កាត់" ឬបញ្ឈប់ការរីករាលដាលនៃសហគមន៍។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលរួមជាមួយសង្គ្រាមនៅក្នុងប្រទេសកូរ៉េនិងប្រទេសវៀតណាមដើម្បីព្យាយាមបញ្ឈប់ការរីករាលដាលរបស់វា។ ក្នុងឆ្នាំ 1960 នេះមួយផ្នែកធំដោយសារតែកម្លាំងនៃចលនាសិទិ្ធស៊ីវិល, រលកមួយទៀតនៃការធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមដែលត្រូវបានអនុម័តដោយអនុវត្តសិទ្ធិដែលចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃការបោះឆ្នោតនិងសេរីភាពនៃការចលនាដើម្បីអាហ្រ្វិកជនជាតិអាមេរិកនិងជនជាតិភាគតិចជាតិសាសន៍ដទៃទៀត។ សកម្មភាពរបស់អាមេរិកដើមកំណើតបានកើនឡើងផងដែរ។ សង្រ្គាមត្រជាក់បានបញ្ចប់នៅពេលដែលសហភាពសូវៀតបានរំលាយជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ 1991 ចាកចេញពីសហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាប្រទេសមហាអំណាចតែមួយគត់នៅលើពិភពលោក។ ក្នុងនាមជាសតវត្សទី 21 បានចាប់ផ្តើមជម្លោះអន្តរជាតិដែលប្រមូលផ្តុំនៅជុំវិញតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាដូចខាងក្រោមការវាយប្រហារថ្ងៃទី 11 កញ្ញាដោយអាល់កៃដានៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងឆ្នាំ 2001 ក្នុងឆ្នាំ 2008 សហរដ្ឋអាមេរិកមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចដ៏អាក្រក់បំផុតចាប់តាំងពី depression ដ៏អស្ចារ្យដែលត្រូវបានអមដោយការ យឺតជាងអត្រាធម្មតានៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្នុងអំឡុងពេលឆ្នាំ 2010។
No comments:
Post a Comment