Causes of War មូលហេតុសង្រ្គាម

1. What is War? អ្វីជាសង្រ្គាម
2. Causes of War មូលហេតុសង្រ្គាម
3. Why Do Wars Start? ហេតុអ្វី សង្រ្គាមចាបផ្តើម?
4. War Definition និយមន៏យសង្រ្គាម
5. Why Are Wars Fought ហេតុអ្វីសង្រ្គាមបន្ត?

The causes of war are almost endless. Competition over resources has been the cause of many wars in the past. Imperialism: the domination of a civilization using socio-political military force, conflict over territories, religious differences, and nationalism: the ethnocentric belief that a nation-state identity supersedes all others in sovereignty. These causes have historically all been major motivating factors for wars.  World War I and World War II, the two most significant wars in modern history, were fought over the issue of nationalism.

មូលហេតុនៃសង្រ្គាមសឹងតែគ្មានទីបញ្ចប់ កាលពី អតីតកាល ការប្រកួតប្រជែងដើម្បី ធនធាន​គឺជាប្រភពនៃមូលហេតុសង្រ្គាមជាច្រើនផ្ទុះឡើង។ លទ្ធិចក្រពត្តិនិយម  ការគ្រប់ឥទ្ធិពលលើប្រជាជនលើប្រជាជនស៊ីវិល ដោយប្រើរូបភាពសង្គម នយោបាយ កម្លាំងយោធា  ជម្លោះទឹកដី  សាសនាផ្សេងគ្នា និង បញ្ហាជាតិនិយម  ជំនឿនៃជនជាតិភាគតិច ដែល ជនជាតិភាគច្រើនគិតថា គ្មានប្រយោជន័ ទាំងអស់ខាងលើនេះ គឺជាមួលហេតុធ ចំបង ដែលជម្រុញឲ្យមានសង្រ្គាម។ សង្រ្គាមលោកទី ១ និង ទី ២ ដែលជាសង្រ្គាមធំជាងគេបង្អស់ ក្នុងសម៏យទំនើបនេះ គឺ ជម្រុញដោយ បញ្ហា ជាតិនិយម។ 

ប្រភពនៃសង្រ្គាម យោងតាមទ្រឹស្តី មាន ៥ ចំណុច៖

1. ធម្មជាតិមនុស្ស ចរិកមនុស្ស៖  Human Nature ដូចជា ហ្សាណែនស្គី នៃប្រទេស អ៊ុយក្រែន Vs  ពូទីន នៃ ប្រទេសរុស្សី។ សម្តេច ហ៊ុន សែន Vs សម រង្សី នៅប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ។ មេដឹកនាំប្រទេស កូរ៉េខាងជើង និង មេដឹកនាំអាមេរិក។ ប្រធានាធិបតី ចិន និង ប្រធានាធិបតី អាមេរិក។ ប្រធានាធិបតី អាមេរិក និង ប្រធានាធិបតី រុស្សី...ចំណុចនេះ គឺ សារជាតិ ស្អប់គ្នាតាំងពី ដើមរៀងមក ជំលោះប្រចាំត្រកូល ឃើញមុខស្អប់ !! ក្នុងរឿង ស៊ុន អ៊ូ មានការបកស្រាយ អំពី ការធ្វើសង្រ្គាម ដោយសារ មេទ័ព ឬ ស្តេចជាមនុស្ស ចូលចិត្តសម្លាប់មនុស្ស សម្លាប់សត្វឆ្កែ សម្លាប់ជ្រូក បន្ទាប់ក្លាយជា មេទ័ព ជាស្តេច ដែលសាហាវព្រៃផ្សៃ សម្លាប់មនុស្សរាប់សឺននាក់..
2. តុល្យភាព អំណាច The Balance of Power ចំណុចនេះ និយាយអំពី អំណាច នៅទ្វីបអឺរ៉ុបឆ្នាំ ១៨១៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩១៤ ដែល Russia + France មួយក្រុម និង Prussia/Germany +Austria Hungary មួយក្រុមទៀត  ចំណែក England គ្រប់គ្រងទាំង ២ ក្រុមនេះ ។  ចំណែក បូក ដើម្បីមានតុល្យភាព ដូចជា ឥណ្ឌា បូកអាមេរិក ដើម្បី ស្មើរ រុស្សី បូកចិន  ចំនុចនេះ ដូចគ្នានឹង ប្រទេស ឥណ្ឌា គាំទ្រទាង អាមេរិក ទាំង ចិន ក្នុងពេលតែ ១។ និង មួយផ្នែកទៀតនិយាយអំពី តុល្យភាពអំណាចសម័យសង្រ្គាមត្រជាក់ រវាង
1. កម្ពុជាថៃ ខាងលិច # កម្ពុជាវៀតណាម ខាងកើត
2. លាវខាងជើង #លាវ ខាងត្បូង 
3. វៀតណាមជើង # វៀតណាមត្បូង
4. ថៃសេរី # ថៃកុំម្មុយនីស្ត
5. Israel # Syria/
6.  Ethiopia #Somalia
7. Taiwan#China
8. S. Korea#N. Korea
9. S. Viet Nam#N. Viet Nam
10. W. Berlin#E. Berlin
11. W. Germany#EE. Germany
12. Britain/France/Japan#Poland/Czech
13. US#USSR
3. ការផ្ទេរអំណាច ការធ្លាក់ចុះអំណាច ឬ ការឡើងកាន់អំណាច Long Cycle Theory (Power Transition ដូចជា បក្សខ្មែរក្រហមចាប់កំណើតឡើង  បន្ទាប់ធ្វើសង្រ្គាម រួចបន្ទាប់ត្រួតត្រាក្នុងរដ្ឋាភិបាល  បង្កើតប្រព័ន្ធច្បាប់  និង ចុះខ្សោយដូចមុន ( គឺជា កងចក្រ Cycle)
4. បដិវត្តិន៍និុក្លេអ៊ែ Nuclear Revolution សំដៅការប្រែក្លាយពីប្រទេសធម្មតា ទៅជាប្រទេសមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែ ដែលអាមេរិក ប្រើនៅ សង្រ្កាមជប៉ុន គឺ Hiroshima  និង Nagasaki វិធីបែបនេះ ក៍អាច នាំឲ្យមានសន្តិភាពដែរ ទោះនោះជាការធ្វើសង្រ្គាម គឺ សង្រ្គាម បញ្ចប់ សង្រ្គាម ដើម្បីសន្តិភាព។ បណ្តារដ្ឋទាំងឡាយណាដែល គ្មានអាវុធ នុយក្លេអ៊ែ តែចង់បាន សន្តិភាព ដូច្នេះ គេអាចប្រើប្រាស់ Technology , Cyberwar, Hybrid Warfare, Influence operations (modern propaganda), Paramilitary 
5. អន្តរ ឯករាជ្យ Interdependence សំដៅលើ ការធ្វើជំនួញ ការធ្វើគីឡា វប្បធម៍ជាមួយ ប្រទេសនានា ដើម្បី សន្តិភាព

ជាសរុប គឺចំណុចទី ៦ ដែលមិនចែងក្នុង បរិបទខាងលើ តែប្រទេសជាច្រើន រួមទាំង កម្ពុជាផង បាន និង កំពុង ថែរក្សាសន្តិភាព គឺ កំញើញ បន្លាចប្រទេស ជិតខាង ដើម្បី ឲ្យគេខ្លាច គេញញើតក្នុងការ ឈ្លានពានប្រទេសខ្លួន ដូចជា កម្ពុជាធ្វើសមយុទ្ធយោធា កម្ពុជាធ្វើលំហាត់បាញ់គ្រាប់ពិត កម្ពុជា សមយុទ្ធជាមួយ ចិន អាមេរិក វៀតណាម លាវ...ចំណែក កូរ៉េជើង បាញ់សាកល្បងនុយក្លេអ៊ែរ បាញ់គ្រាបមីសីលររំលងប្រទេសជប៉ុន ជប៉ុនបាញ់មីសីល ក្បែរព្រំដែនរុស្សី....ទាំងនេះគឺជា ទ្រឹស្ត្តីថា កំញើញគេ ដើម្បីសន្តិភាព Deterrence = Peace។

ប្រភពផ្សេងមួយទៀត​ ចែងថា មូលហេតុនៃសង្រ្គាមមាន ០៨ ចំណុចធំៗ រួមមាន៖ Eight Main Causes of War

1. Economic Gain សង្រ្គាមសេដ្ឋកិច្ច Anglo-Indian Wars (1766-1849) -Opium Wars (1839-1860) and Japanese Invasion of Manchuria (1931-1932) 
2. Territorial Gain សង្រ្គាមដណ្តើមទឹកដី Roman Conquest of Britain (Beginning AD 43) -Mexican-American War (1846-1848)-Serbo-Bulgarian War (1885-1886) 
3. Religion សង្រ្គាមសាសនា The Crusades in the Holy Land (1095-1291) – Greek War of Independence (1821–1829) -Lebanese Civil War (1975-1990) 
4. Nationalism សង្រ្គាមជាតិនិយម Yugoslav Wars (1991 to 2001) -World War I (1914-1918) –Italo-Ethiopian War, (1935–36) 
5. Revenge សង្រ្គាមសងសឹក The Boudican Revolt -World War II (1939-1945) – War in Afghanistan (2001–2021) 
6. Civil War សង្រ្គាមស៊ីវិល American Civil War (1861-1865) -Russian Civil War (1917-1923) – Spanish Civil War (1936-1939) 
7. Revolutionary War សង្រ្គាមបដិវត្តន៍ American Revolution (1775-1783) –French Revolution (1789-1799) –Haitian Revolution (1791-1804) 
8. Defensive War សង្រ្គាមការពារជាតិ Gallic Wars - (58 BC-50 BC) -Iraqi Conflict (2003-2011) –Russian Invasion of Ukraine (2022) 

មូលហេតុនៃសង្រ្គាម រុស្សី អ៊ុយក្រែន ដែល សររសេរដោយ អតី មេបញ្ជាការទ័ព អុយក្រែន ឆ្នាំ ២០១២ គឺមុនសង្រ្គាមអ៊ុយក្រែន ឆ្នាំ ២០១៤ ដែលរំលេច អំពី នយោបាយអន្តិសុខ នៃយោធាអ៊ុយក្រែនប្រកាន់នយោបាយ មិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ គឺ មិនចូល NATO និង មិនចូលខាង CSTO.  ការនៅ មិនចូលបបក្សសម្ព័ន្ធ បានន័យថា ថវិការការពារជាតិ ៩៥% ចំណាយលើ ប្រាក់ខែ ហ្វឹកហ្វឺន សុខាភិបាល..ដែលមានតែ​១៥% សម្រាប់ ទិញអាវុធទំនើប បែបនេះ គឺជា ការបំផ្លាញនូវប្រព័ន្ធការពារជាតិអ៊ុយក្រែន។  ដូច្នេះ បើចូល NATO or SCTO គឺចាប់បាច់ កាត់រំសាយចំនួន កងទ័ពឲ្យនៅតិច ដូចជា អ៊ុយក្រែនបន្ថយកងទ័ព ពី ១៥០,០០០ នាក់​ ពីឆ្នាំ ២០១២ ទៅ ១៤៤,០០០ នាក់ ទៅជា ១៣៩,០០០ នាក់ ទៅជា ៧៥,០០០ នាក់ នៅ ឆ្នាំ ២០១៧។ នៅ ឆ្នាំ ២០២១ កងទ័ព អ៊ុយក្រែន កើនដល់ចំនួន ១,២០០,០០០ នាក់ ហេតុអ្វី? គឺចំណុចនេះ ដែលរុស្សី ដឹងថា អ៊ុយក្រែន ចូលជាមួយ អាមេរិក ព្រោះ អាមេរិក USA លើកទឹកចិត្តឲ្យបង្កើនចំនួនកងទ័ព ខុសពី NATO ដែលកាត់បន្ថយកងទ័ព។ ឥលូវសូមមើលចំណុចគ្រោះថ្នាក់ ១៣ ចំណុច របស់ អ៊ុយក្រែន មានដូចជា៖

PORTRAIT OF THE ENEMY

The following risks signaling increased threat of military force against Ukraine were listed in the Military Doctrine:

1. Territorial claims; ការទាមទារទឹកដី 
2. Claims or efforts to review existing state borders; ការទាមទារ ឬ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសើរើឡើងវិញខ្សែព្រំដែនមានស្រាប់
3. Increase of military troops and arms near Ukraine’s borders, establishment of new military bases or development and modernization of current ones; ការបង្កើតចំនួនកងទ័ព និង អាវុធក្បែរព្រំដែនអ៊ុយក្រែន ការបង្កើនមូលដ្ឋានយោធាថ្មី ឬ ការអភិវឌ្ឈន៍ ឬ ការធ្វើទំនើបកម្មលើមូលដ្ឋានយោធាមានស្រាប់។
4. Establishment and purchase of new offensive armament systems and military equipment, as well as modernization of current ones, which could disrupt the balance of power;​ការបង្កើត ថ្មី និង ការទីញថ្មី នូវប្រព័ន្ធអាវុធវាយលុយ ក៍ដូចជាសម្ភារៈសឹក ការធ្វើទំនើបកម្មលើអាវុធមានស្រាប់  ដែលនាំឲ្យ​មាន ការបំផ្លាញចូលនូវ តុល្យភាពកម្លាំងទ័ព
5. Activation of intelligence activities by foreign governments and organizations against Ukraine; ការដំណើរការឡើងវិញនូវសកម្មភាពចារកម្មដោយរដ្ឋាភិបាលបរទេស និង អង្គការនានាដើម្បីប្រឆាំងប្រទេស អ៊ុយក្រែន
6. Informational and psychological efforts aimed at destabilizing the socio-political climate, religious and ethnic relations in Ukraine or its regions densely populated by national minorities; កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងផ្នែកខាង ពត៍មាន និង សង្រ្គាមចិត្តសាស្រ្តដើម្បីបំផ្លាញនូវស្ថេរភាពបរិយាកាស សង្គម នយោបាយ សាសនា និង ទំនាក់ទំនងបណ្តាជនជាតិនៅ អ៊ុយក្រែន ឬ ការធ្វើនយោបាយពង្រាយដង់ស៊ីតេប្រជាជនតាមសាសនា ឲ្យស្ថិតក្រោម ជនជាតិភាគច្រើន។
7. -Political and economic sanctions against Ukraine;​ការដាក់ ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច ទណ្ឌកម្មនយោបាយប្រឆាំងប្រទេស អ៊ុយក្រែន
8. Use of military force in the region or with the participation of the region’s states; ការប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធាក្នុងតំបន់ ឬ ការចូលរួមរបស់ កម្លាំងយោធាក្នុងទឹកដីរបស់រដ្ឋនានាក្នុងតំបន់
9. Support of separatism; ការកាំទ្រសកម្មភាពបំបែករដ្ឋនិយម
10. Justifying use of military force as a means of international conflict resolution; ការធ្វើ យុត្តិកម្មកម្លាំងយោធាដើម្បីជាមធ្យោបាយសម្របសម្រួល ក្នុង ជម្លោះអន្តរជាតិ
11. Weakening of legislative restrictions on the use of military force beyond national borders; ការរិតបន្តឹងវិធានការច្បាប់ ដើម្បីធ្វើឲ្យខ្សោយវិធានការប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធា នៅតំបន់់ឆ្ងាយពី ព្រំដែនរដ្ឋ។
12. Violation of international agreements and treaties on non-proliferation of weapons of mass-destruction, methods of their delivery, control over armament, arms limitations and reductions, or withdrawal from these treaties (ceased participation); ការរំលោភបំពាននី កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ ឬ សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិអំពី ការមិនរីករាយអាវុធមហាប្រល័យ ការបែងចែក ការគ្រប់គ្រង នូវ គ្រាប់ យុទ្ធភ័ណ្ឌ ​ការកំំណត់អំពី អាវុធ និង ការកាត់បន្ថយអាវុធ ឬ ការដកខ្លួនចេញពី សន្ធិសញ្ញានានា (ដូចជា បទឈប់់បាញ់ ការចូលរួម សកម្មភាពកងទ័ពជាដើម)
13. Inducing escalation of military conflicts in the region. ការជម្រុញឲ្យមាន ភាពតានតឹងផ្នែកជម្លោះយោធាក្នងតំបន់